Rumsfeld’s Rule: Tỉnh thức từ vùng mù tri thức

Trong The Black Swan, Nassim Nicholas Taleb từng viết:

“Read books are far less valuable than unread ones.”

Kiểu là giá trị không nằm ở số trang sách bạn đọc mà ở những chân trời bạn chưa chạm đến, ở những điều bạn chưa biết rằng mình chưa biết.

Đợt đó mình đọc xong 21 bài học cho thế kỷ 21 của Yuval Noah Harari – một cuốn dày cộm và sắc bén. Mình thấy tự tin hẳn khi trò chuyện với ai đó về tương lai của AI, về những lớp người siêu tinh hoa sẽ kiểm soát công nghệ, về sự vô dụng của phần còn lại…

Và đúng dịp, bạn mình hỏi: “Theo mày, AI sẽ thay đổi chúng ta như thế nào?”

Mình hăm hở trổ tài, lý luận đủ chuyện như thể một “Harari phiên bản Việt Nam”. Nhưng rồi bạn mình chỉ hỏi ngắn gọn: “Còn mày, mày sẽ là ai trong tương lai đó?”

Câu hỏi này như một cú tát nhẹ nhưng sâu. Mình ngồi đó, nhận ra: tất cả những gì mình vừa “show off” không giúp mình trả lời được điều gì thực chất cả.

Mình đọc về Rumsfeld’s Rule cũng hay như vậy một tư duy đơn giản nhưng đủ sức khiến bạn nhìn lại sự tự tin (ảo) của mình.

Rumsfeld’s Rule là gì?

Mô hình này chia mọi sự thành:

Known knowns – Những điều bạn biết là bạn biết → Ví dụ: bạn biết mình biết thiết kế.
Known unknowns – Những điều bạn biết là bạn chưa biết → Bạn muốn bán đồ mình thiết kế online, nhưng chưa giỏi marketing online, bạn có thể học để cải thiện.
Unknown unknowns – Những điều bạn không biết rằng mình không biết → Như những quy định pháp lý bạn không hề hay biết về kinh doanh, đến khi bị phạt mới giật mình.

Trong ba nhóm này, cái cuối cùng ~ vùng mù hoàn toàn, là kẻ nguy hiểm nhất. Vì ta không thể chuẩn bị cho điều mà ta không hề biết là mình cần phải chuẩn bị.

Những bài học nhỏ mình rút ra

Kiến thức là vô hạn, và mình thì luôn hữu hạn. Càng học càng thấy mình nhỏ bé, nên mỗi cuộc đối thoại giờ đây là để học hỏi thêm, chứ không còn để chứng minh gì cả.
Luôn có những vùng mù tri thức, nên hãy đừng quá bất ngờ khi mọi thứ không như kế hoạch. Sự bình tĩnh không đến từ việc biết hết, mà từ việc chấp nhận rằng có những điều ta chưa biết sẽ xuất hiện và mình sẽ ứng phó dần dần.
Hãy luyện thói quen dự đoán điều có thể sai bằng các mô hình như Pre-mortem – tưởng tượng mọi thứ sụp đổ trước khi nó xảy ra, để ta buộc phải nhìn rộng hơn, sâu hơn.

Mình không còn thấy ngại khi thừa nhận “mình không biết”, vì đó có khi lại là bước đầu tiên thật sự để học một điều mới.

Nếu bạn cũng từng thấy mình tự tin rồi… hụt chân như vậy, thì có lẽ Rumsfeld’s Rule là một tấm bản đồ khiêm tốn đáng mang theo.

Rumsfeld’s Rule: Tỉnh thức từ vùng mù tri thức