Mình còn nhớ những năm đầu sau khi ra trường, thời điểm ngành phân tích dữ liệu đang như một đốm lửa lan nhanh, thắp sáng khắp diễn đàn nghề nghiệp. Các khóa học về data visualization bằng Excel, Power BI, Tableau cũng hot theo. Khi đó, mình cũng hăm hở đăng ký một khóa, rồi được dịp hỗ trợ một anh tiền bối làm các báo cáo: biểu đồ sắc màu rực rỡ, con số nhảy múa, trực quan để cấp trên chỉ cần nhìn qua là hiểu được câu chuyện đằng sau dữ liệu.

Với người trẻ hừng hực khí thế như mình, học cái mới sẽ nhanh, anh chị kỳ cựu nhiều kinh nghiệm nên có thể gặp xíu rào cản với những nền tảng mới. Mình đã từng tự hào khi thấy kỹ năng của mình tạo ra giá trị thực.

Nhưng đến 2025, cục diện đã khác. Những kỹ năng tưởng như giá trị của 2, 3 năm trước, nay lại trở nên…thường thường bậc trung. Những thứ ngày xưa cần cả một nhóm để làm, giờ đây chỉ cần một công cụ như Code Interpreter hay Data Analysis của ChatGPT là được việc. Một người lão làng có thể “tuyển” trợ lý AI thay vì một team dữ liệu.

Câu chuyện trên cũng có thể diễn tả bằng Half-life – thuật ngữ thuộc lĩnh vực vật lý hạt nhân, dùng để chỉ khoảng thời gian cần để phân rã một nửa số nguyên tử phóng xạ. Áp dụng vào lĩnh vực khác, đó là ẩn dụ cho chu kỳ suy giảm giá trị của kiến thức và kỹ năng mà chúng ta đang sở hữu. Những gì bạn học hôm nay, ngày mai đã có thể lỗi thời.

Vậy làm gì khi thế giới cứ thay đổi liên tục?

Như việc báo giấy lùi dần vào dĩ vãng vì báo điện tử. Như băng đĩa bị thay bằng Netflix, rồi chính Netflix cũng đang chịu sức ép từ hàng chục nền tảng phát trực tuyến khác. Hay như nghề lập trình, liệu có còn “bất khả xâm phạm” khi Google Colab, Replit, hay chính GPT đang giúp bất kỳ ai cũng có thể viết code, thậm chí tối ưu nó mà không cần biết cú pháp?

Nhưng dù tương lai có mờ mịt đến đâu, mình vẫn giữ một niềm tin đơn giản: Chỉ cần bạn vẫn đang tạo ra giá trị thực, bạn vẫn còn đất sống.

Đối với mình, dù ngành nghề có thay đổi, công nghệ có xoay chuyển, thì những giá trị mình tạo ra hôm nay, nếu thật sự tốt vẫn sẽ để lại dấu vết → maybe nó tạo ra cả những mối quan hệ, kỷ niệm, cơ hội quý giá…

Half-life không chỉ cho mình một góc nhìn thực tế, mà còn rất “tính người”. Nó nhắc mình rằng:

  • “Học, học nữa, học mãi” không phải là khẩu hiệu suông, mà là một thực tại vì tri thức luôn phân rã
  • Nó dạy mình biết khiêm tốn trước biển trời kiến thức mênh mông giống như tư duy từ Rumsfeld’s Rule (mình chia sẻ trước đó)
  • Nó nhấn mạnh rằng kỹ năng thích nghi là thứ giúp ta đi tiếp khi chuỗi đứt gãy công nghệ liên tục diễn ra

Chu kỳ phân rã không phải là một điều gì đó mới, nó đã hiện diện từ lâu, chỉ là, ngày nay, nó xảy ra nhanh hơn, rõ ràng và tàn nhẫn hơn.

Dù mình vẫn đang “bơi” trong biển tri thức còn vô vàn điều chưa chạm tới hành trình khám phá ấy thật sự thú vị.